Hoe het in één woord was? ‘Fantastisch.’ Op dit succes zouden ze nog seizoenen kunnen teren. Maar daar worden Bert Looper en zijn team niet gelukkig van. Misschien was het Culturele Hoofdstadjaar 2018 wel vooral een wake-up call voor de 62-jarige directeur van Tresoar, zelf geboren en getogen Fries.
Taak om te verleiden
Het jaar waarin Friesland stralend middelpunt van de wereld was, gaf een enorme impuls aan de provinciale literatuur-, muziek- en theaterwereld in een sterke, Europese meertalige context. ‘Maar wat 2018 ons ook geleerd heeft is dat we – gelukkig – geen eiland zijn. De Friese taal is niet exclusief of in zichzelf gekeerd. We staan open voor invloeden van de buitenwereld en die is hier welkom om kennis van het Fries te nemen.’ Een ontdekking die Tresoar voor dillema’s stelt. ‘Gaan we het Fries beschermen of opengooien? Hoe houden we de taal op een vitale manier in stand?’ Anders gezegd: er is nog wel wat werk aan de winkel, het avontuur houdt niet op na 2018. De hoeders van het cultuurgoed beginnen pas. ‘We willen op dit niveau, in deze sfeer verder en het is de taak van Tresoar om mensen te verleiden, om te laten zien hoe rijk en veelzijdig de Friese taal is.’
Toegankelijke taal
De waardering van taal komt en gaat in golven door de tijd. Het Fries kent wat dat betreft een roerige geschiedenis. Bert Looper doceert: ‘Fries werd in de Middeleeuwen al gesproken als dé taal van de overheid, een rol die sterk veranderde. Het Fries ontwikkelde zich tot minderheidstaal en pas in de 19de eeuw werd het weer ontdekt als kenmerk van een eigen identiteit. Dan zie je ook de opkomst van dichters, romanschrijvers, kunstenaars; een echte cultuurherleving.’ Sinds de jaren 90 van de vorige eeuw is het de officiële tweede rijkstaal van Nederland. ‘Maar de spanning blijft. Enerzijds de emancipatie van het Fries en dus de regionale identiteit, tegenover de ontwikkelingen in de maatschappij en in het onderwijs.’ Door “Iepen Mienskip” (open gemeenschap), het thema van LF2018, is de taal toegankelijker geworden voor iedereen, denkt Bert Looper. Al bepalen (nieuwe) generaties zelf hoeveel de taal hen waard is. ‘Maar Tresoar heeft wel een aanmoedigende functie, door mensen de kans te geven de taal te ontdekken en ze te ráken.’
Nieuw podium: Obe
Als bibliotheek, archief en museum ineen speelde Tresoar een prominente rol in het Culturele Hoofdstadjaar, maar het deed bewust meer dan de geijkte pronkjuwelen etaleren. Zo zag ‘Obe’ het levenslicht, het Lân fan taal: een gloednieuw paviljoen op het Oldehoofsterkerkhofplein op letterlijk een steenworp afstand van het hoofdgebouw. Het is een interactief bezoekers- en taalbelevingscentrum met de looks van een oceaanschuimer. Een soort ark van Noach op het droge, met permanente tribunes voor festivals en evenementen. Obe is het nieuwe vlaggenschip van Tresoar en trok vorig jaar al 250.000 bezoekers. De naam is een hommage aan Obe Postma (1868-1963), een vooraanstaand dichter uit de Friese geschiedenis die nog veel gelezen wordt. Bert Loopers denkt aan cross-overs: ‘Obe leent zich perfect als podium voor de Friese taal en literatuur, in een interactie met muziek en beeldende kunst. Hiermee bieden we echt een stuk vernieuwing in het culturele aanbod.’
Uitdaging voor de toekomst
De taal, het gebruik en de waardering ervan intrigeren de directeur mateloos. ‘Als we op vakantie naar het buitenland gaan vinden we die lokale taal, cultuur en de andere gebruiken juist heel boeiend; dát gevoel zou je ook hier moeten hebben. Als een bijzondere kennismaking. Friezen hoeven zich wat dat betreft niet meer defensief op te stellen, het is een volwaardige taal die naast het Nederlands bestaat.’ Tresoar nodigt bezoekers graag uit: wees welkom er deelgenoot van te maken. ‘Dat is onze grote uitdaging voor de toekomst,’ zegt Bert Looper. LF2018 was wat dat betreft een vliegwiel voor verandering. ‘We willen de opleving van vorig jaar verder uitbouwen en een vitale bijdrage leveren aan de identiteitsdiscussie van Fryslân. Wat zijn aantrekkelijke formules om met taal en literatuur aan de slag te gaan? Welke vorm en inhoud kiezen we? We mogen trots zijn op de taal en er tegelijk relaxed mee omgaan. Ik merk dat de jeugd dat kan; er wordt opvallend veel gebruik gemaakt van het Fries op social media, er zijn ook veel Friestalige bands die het goed doen.’
Van internationaal belang
De eigen cultuur die zo sterk in het collectieve geheugen van de Friezen is geworteld, gaat goed samen met een kosmopolitische inslag. ‘We zijn een kennisprovincie. Van oudsher al.’ Sinds de opkomst en bloei van de Universiteit Franeker (1585-1811) en recent met de komst van de faculteit van de Universiteit Groningen naar Leeuwarden. ‘We vormen ook een natuurlijke regio in Europa, van Leeuwarden tot Hamburg. Er is veel uitwisseling met studenten onderling en we kijken wat deze landsregio’s in culturele zin verbindt, leggen contacten met kunstenaars en dichters buiten Fryslân.’ Bert Looper ziet het wereldse karakter ook terug in de catacomben van Tresoar. ‘Onze collecties zijn van internationaal belang. Aan de ene kant zijn we héél Fries, maar door wat we in huis hebben genieten we de status erfgoedcentrum van Europese betekenis. We voelen het als verantwoordelijkheid om mensen op een nieuwe manier naar de wereld te laten kijken. Dat is een verrijking.’
Obe trapt af
In april start het eerste seizoen van Obe onder de vlag van Tresoar, met een grote expositie over het werk van Ids Willemsma. Van de Friese beeldend kunstenaar, onder meer bekend van zijn “tempeltje” op de zeedijk bij Marrum, zijn tot half augustus 100 objecten, teksten en gedichten te zien. Bert Looper, enthousiast: ‘We hebben álle schaalmodellen, ook van werken die nooit gerealiseerd zijn.’ De wereld van Ids wordt uitgebeeld in een soort 3D-presentatie: een fysieke tentoonstelling in Obe en een film die 24/7 ook van buitenaf te zien zal zijn op twee grote led-schermen. Dit alles gelardeerd met lezingen door Ids, performances en (muzikale) optredens.
Unieke fusie
Tresoar is in 2002 ontstaan uit een voor Nederlandse begrippen unieke fusie tussen het voormalig Rijksarchief Friesland, de provinciale bibliotheek (van Franeker, uit 1600) en het Fries Letterkundig Museum en Documentatiecentrum. Achter de gevel van het bolwerk, in hartje Leeuwarden, gaat een grote wetenschappelijke bibliotheek schuil, een indrukwekkende collectie archieven van en over Friesland (op papier, maar ook in foto’s, film en audio) en een grote verzameling documentatie en objecten over de Friese literatuur.
tresoar.nl
Op onderzoek uit
Ontdekken, onderzoeken en vertellen zijn de drie trefwoorden van Tresoar. Dat kan zowel fysiek als digitaal. ‘Mensen komen zichzelf hier letterlijk en figuurlijk tegen,’ zegt directeur Bert Looper. ‘Tresoar biedt toegang tot je eigen verleden en persoonlijke geschiedenis en biedt mensen de mogelijkheid die te ontrafelen, maar we bergen ook de collectieve identiteit van Fryslân.’ Je kunt zoeken naar je voorouders, je stad, dorp of straat, er zijn cursussen (o.a. Friese taal en stamboomonderzoek) en de ondergrondse schatten worden blootgelegd tijdens maandelijkse (gratis toegankelijke) rondleidingen. Nieuwsgierig? Kijk alvast eens op www.allefriezen.nl of de historische reisgids van Tresoar: www.rootsguide.frl.
